Brendinq anlayışının aktiv tətbiq edilməsi orta əsrlərə gedib çıxır. O zaman sənətkarlar öz əl işlərini xüsusi möhürlərlə nişanlayırdılar. Brendinqin çiçəklənməsi dövrü XX əsrin ikinci yarısına təsadüf edir. Bu zaman bazarda çoxlu sayda bənzər məhsullar meydana çıxmışdı. Həmin məhsulları ayırd etmək üçün onlara xüsusi adlar verilməsi önəmli idi. Brend çoxsaylı məhsullar sırasında xarakteristikaları ayırd etməyə, eyni zamanda müştəriyə daha çox lazım olan məhsulu seçməyə yardımçı olurdu. Məhsullar və xidmətlər tədricən istehlakçılarda xüsusi təəssüratlar formalaşdırmış brendlər ilə əvəzlənirdi. Bununla yanaşı əlavə dəyərlər məhsulun keyfiyyəti və xüsusiyyətlərinə görə müəyyən edilirdi.
Ötən əsrin 90-cı illərindən sonra Brendinq bazar iqtisadiyyatına keçid edən Azərbaycanda da inkişaf etməyə başladı. Ölkəmiz istər yerli, istərsə də xarici brendlərin əsl mübarizə meydanına çevrildi. Zaman keçdikcə mübarizə daha da böyüdü.
Brend anlayış kimi
“Brend” sözü (brand) ingiliscədən tərcümədə ad, işarə və ya simvol mənasını verir, məhsulu və ya xidməti identikləşdirir. “Brend inşaatı” (Brand-building) – Brend yaradılması. Brendinq (branding) isə brendin yaradılması və inkişaf etdirilməsi prosesidir. Bu proses diferensiallaşma, fərqlilikləri üzə çıxarma, məhsulun bazarda önə çəkilməsi və aktual dəyərlərə uyğun olaraq istehlakçılarla uzunmüddətli ünsiyyət əsasında həyata keçirilir.
Qısacası, Brendinq – istehlakçıların tələbatı olan məhsul və ya xidmət imici yaratmaq üçün həyata keçirilən ardıcıl tədbirlərdir. Daha da qısa söyləsək: Brendinq- brendin idarə olunmasıdır.
Brendinqin məqsədi
Brendinqin məqsədi – brendin dəqiq obrazını yaratmaq və ünsiyyətin dəqiq formalaşmasıdır. Bazarın araşdırılması, adın yaradılması (brand name), deskriptor, sloqan, vizual və verbal identifikasiya (əmtəə nişanı, firma üslubu, qablaşdırma, xüsusi səslər və s.), brendin ideyasını özündə əks etdirən identik kommunikasiya üsullarından istifadə brendinqə daxil olan anlayışlardır.
Brendinq prosesi zamanı brendin uzanması (brand extension) və genişlənməsi (brand expansion) də baş verə bilər.
Eyni adda yeni bir məhsul ortaya çıxarsa və bu məhsulun kateqoriyası, hədəf kütləsi, identikliyi eyni olarsa, bununla yanaşı, yalnız istehlakçının səmərəsi üçün yeni bir məhsul və ya xidmət ortaya çıxarsa, bu zaman brendin uzanması (brand extension) baş verə bilər. Misal üçün, bir diş pastası markasının yeni tərkibli məhsulu ortaya çıxar bilər və ya bir pivənin plastik, şüşə və ya alüminium qablaşdırılması yaradıla bilər.
Brendin genişlənməsi (brand expansion) – bir markanın yeni seqmentlərə də şamil edilməsidir. Misal üçün, “Nivea” markası ilkin vaxtlarda qadın kosmetikası kimi tanınırdısa, sonradan bu marka genişlənərək kişilər üçün də məhsullar istehsal etməyə başladı.
Tez-tez subbrendlərdən də (Brend içində Brend) istifadə olunur. Məhsulun daha çox kütləsinin tələbatını təmin edə bilməsi üçün şirkət yeni məhsul yaradır. Bu məhsul baza modelindən sadəliyi və ya həddən artıq təmtəraqlı olması ilə seçilir.
Bir marka altında önə sürülən məhsullar dəsti marka ailəsi adlanır. Marka ailəsindən istifadə ümumi distribusiya və promosyon kanallarından istifadəyə imkan yaradır və vəsaitə qənaət edir. Qənaət məqsədi ilə, həmçinin birgə brendinqdən də istifadə olunur.
Brendinqin mərhələləri
Brendinqin əsas mərhələləri:
– Bazardakı vəziyyətin və hədəf kütlənin analizi (əgər Brend artıq yaradılıbsa, onun hazırkı vəziyyəti);
– Planlaşdırma (brendin mahiyyətinin formalaşdırılması, mövqeyinin seçilməsi, brendin idarə olunması strategiyasının hazırlanması);
– Brend inşaatı (vizual və verbal identifikasiya sisteminin yaradılması; Brend imicinin yaradılması; brendin kompleks sənədlərinin hazırlanması);
– Brendin irəli sürülməsi (İstehlakçı və Brend arasında sıx əlaqələrin formalaşdırılması üçün inteqrasiya olunmuş marketinq kommunikasiyalarından istifadə olunması);
– Brendin monitorinqi və fəaliyyətin effektivliyinin qiymətləndirilməsi.
Brend-imic
Brend-imic sözü ingilis dilindəki “brand image” (imic, reputasiya) ifadəsindən götürülüb və markanın vizual oobrazını bildirir. Bu obraz reklam vasitəsi ilə yaradılır. Başqa cür də demək olar: Brend-imic istehlakçıların brendlə bağlı təəssüratları və onunla bağlı yaranan assosiasiyalardır.
Brend-imic istehlakçılara imkan verir ki, məlumatları emal etsinlər, brendi sıradakı digərlərindən seçə bilsinlər. İmic, həmçinin insanları brendi almağa sövq edən hissolunmaz üstünlüklər yaradır, pozitiv əhval formalaşdırır, məhsulun daha çox yayılması üçün baza yaradır.
Brend imicin yaradılması zamanı məhsulun fiziki xüsusiyyətləri, istehlakçıda yaratdığı duyğular nəzərə alınır. Tək şüura deyil, həmçinin emosiyalara və şüuraltına da müraciət olunur.
Brend-imic satış personalının kvalifikasiyasından, xidmət səviyyəsndən, satış yerinin tərtibatından və KİV-də yayılan məlumatlardn asılıdır. Brend-imicin yaradılması üşüm davamlılıq və brendin bazarda tanınması şərtdir.
Bir çox dünya səviyyəli kosmetika markaları öz Brend-imiclərinin yaradılması zamanı məşhur aktrisalar, top-modellər və şou-biznes ulduzlarını cəlb edirlər.
Brendin kompleks sənədlər toplusunun hazırlanması
Brend yaradılmasında yekun mərhələ brendin verbal və vizual elemetlərini özündə birləşdirən, gələcək işləri reqlamentləşdirən, verbal və vizual standartlarını təyin edən, şirkətin gündəlik iş prinsipini təyin edən, həmçinin şirkətin fəlsəfəsini, dəyərlərini və brendin mahiyyətini izah edən sənədlər toplusudur.
Adətən sənədlər toplusuna aşağıdakılar daxil olunur:
o Brend buk (brand book)
o Təlimat (guideline)
Brendbuk – brendin əsas atributivləri və identifikasiya elementlərinin izahıdır (mahiyyəti, mövqeyi, missiyası, fəlsəfəsi, dəyərləri, individuallığı). Bu sənədin məqsədi brendin bütün ideoloji elementlərini sistemləşdirməl, kompleks şəkildə formalaşmış təsvirini yaratmaq, həmçinin məhsulun tam şəkildə anlaşılması və istifadə olunması ilə bağlı tövsiyələrdir.
Brendbukda hədəf kütləyə müraciətin əsas kanalları və üsulları, həmçinin brendin müxtəlif kommunikasiya vasitələrində istifadə metodları təsvir olunur.
Təlimat (guideline)
Bu sənəd vizual identifikatorların müxtəlif informasiya kanallarında düzgün tətbiq olunma prinsiplərinin əks olunduğu təlimatdır. Bu sənəd Brendinqin icra prosesinə nəzarət etməyə imkan verir. Bundan əlavə, loqotipin ölçüləri, firma rəngləri, şriftlər və firma üslubunu formalaşdıran digər elementlər də bu sənəddə öz əksini tapır.
Təlimatlara aşağıdakılar daxildir:
– Firma nişanı,
– Loqotip və blok,
– Firma nişanı və loqotipin yaradılması sxemi,
– Firma rəngləri və şriftlər,
– Firma blokunun yerləşməsi,
– Loqotipin işgüzar sənədlərdə və reklam vasitələrində yerləşməsi,
– Və başqa təlimatlar
Təlimatın həcmi brendin miqyasından asılı olaraq dəyişir.
Brend-imic satış personalının kvalifikasiyasından, xidmət səviyyəsndən, satış yerinin tərtibatından və KİV-də yayılan məlumatlardn asılıdır. Brend-imicin yaradılması üşüm